Co to jest karta charakterystyki?
Karta charakterystyki substancji chemicznych (ang. Safety Data Sheet, SDS) to dokument zawierający szczegółowe informacje na temat właściwości, zagrożeń i zasad bezpiecznego obchodzenia się z substancjami chemicznymi lub ich mieszaninami. Jest to obowiązkowy element w obrocie chemikaliami w Unii Europejskiej, zgodnie z rozporządzeniem REACH (Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals) oraz rozporządzeniem CLP (Classification, Labelling and Packaging). Karta ma na celu ochronę zdrowia ludzi i środowiska poprzez dostarczenie użytkownikom – od pracowników po służby ratunkowe – wiedzy potrzebnej do minimalizacji ryzyka.
Karta charakterystyki jest wymagana dla substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne (np. łatwopalne, toksyczne, żrące) oraz dla niektórych mieszanin, nawet jeśli nie są one oficjalnie uznane za niebezpieczne, ale mogą stwarzać zagrożenie w określonych warunkach.
Co zawiera karta charakterystyki?
Karta charakterystyki jest podzielona na 16 obowiązkowych sekcji, z których każda dostarcza konkretnych informacji. Oto, co znajduje się w każdej z nich:
- Identyfikacja substancji/mieszaniny i dane dostawcy
- Nazwa substancji lub mieszaniny, numer CAS, EC lub inne identyfikatory.
- Dane kontaktowe producenta, importera lub dystrybutora, w tym numer telefonu alarmowego.
- Identyfikacja zagrożeń
- Klasyfikacja substancji wg systemu CLP (np. „działa drażniąco na skórę”).
- Piktogramy, hasła ostrzegawcze (np. „Niebezpieczeństwo”) i zwroty wskazujące zagrożenia (H) oraz środki ostrożności (P).
- Skład/informacja o składnikach
- Lista składników chemicznych z ich stężeniami, jeśli jest to mieszanina.
- W przypadku substancji czystych – jej pełna identyfikacja chemiczna.
- Środki pierwszej pomocy
- Instrukcje postępowania w przypadku kontaktu ze skórą, oczami, wdychania lub połknięcia.
- Objawy zatrucia i zalecenia dla służb medycznych.
- Postępowanie w przypadku pożaru
- Odpowiednie środki gaśnicze (np. proszek, pianka).
- Zagrożenia specyficzne, np. wydzielanie toksycznych gazów podczas spalania.
- Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska
- Środki ostrożności (np. ewakuacja, wentylacja).
- Metody sprzątania i neutralizacji wycieku.
- Postępowanie z substancją i jej przechowywanie
- Warunki bezpiecznego użytkowania (np. unikanie wysokiej temperatury).
- Wymagania dotyczące przechowywania (np. w chłodnym, suchym miejscu).
- Kontrola narażenia/środki ochrony indywidualnej
- Dopuszczalne poziomy narażenia (NDS, NDSCh).
- Zalecane środki ochrony: rękawice, maski, okulary.
- Właściwości fizyczne i chemiczne
- Wygląd, zapach, temperatura topnienia, punkt zapłonu, rozpuszczalność itp.
- Stabilność i reaktywność
- Warunki, których należy unikać (np. kontakt z wodą, światłem).
- Niebezpieczne reakcje chemiczne z innymi substancjami.
- Informacje toksykologiczne
- Skutki dla zdrowia przy krótkim i długotrwałym narażeniu.
- Drogi wchłaniania (skóra, drogi oddechowe, przewód pokarmowy).
- Informacje ekologiczne
- Wpływ na środowisko, np. toksyczność dla organizmów wodnych.
- Potencjał bioakumulacji i biodegradacji.
- Postępowanie z odpadami
- Metody utylizacji zgodne z przepisami.
- Kody odpadów i zalecenia dla firm odbiorczych.
- Informacje o transporcie
- Klasyfikacja transportowa (np. ADR, IMDG).
- Specjalne wymagania dotyczące pakowania i oznakowania.
- Informacje dotyczące przepisów prawnych
- Powiązanie z regulacjami krajowymi i unijnymi (np. REACH, CLP).
- Informacje o ograniczeniach użytkowania.
- Inne informacje
- Data wydania karty, numer rewizji, źródła danych, dodatkowe uwagi.
Dlaczego karta jest ważna?
Karta charakterystyki to swoista „instrukcja obsługi” substancji chemicznej. Pracownicy używający chemikaliów w pracy – np. w zakładach produkcyjnych, laboratoriach czy gastronomii – znajdują w niej wskazówki, jak unikać wypadków. Strażacy czy ratownicy medyczni korzystają z niej w sytuacjach awaryjnych, np. pożaru magazynu z chemikaliami. Dla pracodawców to podstawa do opracowania procedur bezpieczeństwa i szkoleń dla personelu.
W Polsce karta musi być dostarczona w języku polskim przez dostawcę substancji, a jej brak lub niezgodność z przepisami może skutkować karami dla firmy.
Jak powstaje i kto ją przygotowuje?
Kartę charakterystyki opracowuje producent, importer lub dystrybutor substancji chemicznej. Tworzenie jej wymaga wiedzy chemicznej, toksykologicznej i prawnej, dlatego często zajmują się tym specjaliści ds. bezpieczeństwa chemicznego. Dokument musi być regularnie aktualizowany – np. w przypadku zmiany klasyfikacji substancji czy nowych danych naukowych.
Podsumowanie
Karta charakterystyki to kompleksowy przewodnik po substancjach chemicznych, który łączy informacje techniczne, zdrowotne i prawne. Jej 16 sekcji to mapa drogowa dla każdego, kto ma do czynienia z niebezpiecznymi materiałami – od pracowników po służby ratunkowe. Dzięki niej można nie tylko bezpiecznie obchodzić się z chemikaliami, ale i minimalizować ich wpływ na ludzi i środowisko. To nie tylko dokument – to narzędzie, które ratuje zdrowie i życie!